[avatar user=”bulentyilmaz” /]
Prof.Dr.Bülent YILMAZ
Hacettepe Üniversitesi BBY Bölümü Öğretim Üyesi

Kitap ve kütüphane tarihi üzerine ilginç sayılabilecek notları ilk bölümde (tıkla) kaldığımız yerden sürdürelim.

• İskenderiye’deki kütüphane, garip bir biçimde hep suçla anılır olmuştu. Kurucusu Demetrios gizemli bir engerek ısırığıyla ölmüştü; birçok kütüphaneci zalimce öldürülmüştü.
• Tarihçi Ammianus MS 4. yüzyıl için şöyle yazıyordu: “Kütüphaneler, mezarlar gibi sonsuza dek kilitlenmişti.” Kopyalama ve okuma 5.-6. yüzyıllarda neredeyse yalnızca soylulara ve din adamlarına özgü, ender rastlanan etkinliklerdi.
• 925 yılında Hun saldırısında İsviçre’deki St. Gallen Manastırı’nda kütüphaneden sorumlu Wiborada adında kütüphaneci kadın bir rüya gördü. 1 Mayıs’ta başlayan saldırıdan bir gün önce tüm kitapları gömdü. Çıkan yangında ağır yaralı halde kitapları gömdüğü yerdeki bir toprak yığınının üstünde bulundu, daha sonra bulunan kitaplara hiçbir şey olmamıştı. Bu hareketiyle azize unvanı aldı. Wiborada Hristiyanlara göre kitapseverlerin koruyucu azizesidir ve kilise tarafından kutsanan ilk kadın (kütüphaneci) olmuştur.
• “Ezberden okuma, aktarma” anlamına gelen Kur’an Zeyd bin Sabit tarafından yazıya aktarılmadan önce palmiye yapraklarına, develerin yassı kemikleri üzerine ve parşömenlere yazılmıştı.
• 900’lü yıllarda bir dönem Bağdat’ta 36 halk kütüphanesi bulunuyordu.
• Özbekistan topraklarında Buhara’da (8-9. yy) yer alan Emirlik Kütüphanesi çok ünlüydü. Dönemin büyük filozoflarından olan ve 400’den fazla kitaba imza atmış İbn-i Sina, emirin yaşamını kurtardığı için kütüphaneden dilediği gibi yararlanma iznine sahip olmuştu.
• Filozof Demokritos iyi düşünebilmek için gözlerini oymuştu.
• Dinsel yaklaşımları ve düşünceleri nedeniyle Katolik yetkilileri ve reformcuları rahatsız eden kitabın yazarı Miguel Servet 1553 yılında tutuklandı, yargılandı ve ölüme mahkûm edildi. Yakma eylemini uzatmak için ıslak odunlar hazırlandı. Beline bir el yazması ve kendi kitabının bir kopyası bağlandı. Yakma öncesi bir rahip konuşmaya başladı ancak kısa süre sonra kurbanın çığlıkları duyuldu. İki saat sonra küller yakındaki bir göle döküldü.
• Dinsel bir Hristiyan akım olan Anabaptistler “kitabi bilgilere önem vermemekle övünür, cahillerin dünyayı kurtarmak için Tanrı tarafından seçilmiş olduğunu öne sürerdi.”
• Roma Katolik Kilisesi’ne karşı en tartışmalı savları herkes önünde savunan David Joris’in yazdığı kitap 1559’da yakıldı. Joris Basel’e taşındı ve adını Jan von Brugge olarak değiştirdi ve böylece huzur içinde eceliyle ölebildi. Basel Üniversitesi’nden bir komisyon rastlantıyla onun gerçek kimliğini ortaya çıkardı. Kilise, Joris’in kemiklerinin mezardan çıkarılmasını ve kitapları ve risaleleriyle birlikte yakılmasını emretti.
• Fransız Devrimi’nden sonra Napolyon yüzlerce kitabı cephane yapımında kullandı.
• Titanic 1912’de bir buzdağı ile çarpışıp battığında 2.227 kişi taşıyordu. 705 kişi kurtarıldı ama özel kitaplardan oluşan ve geminin birinci ve ikinci sınıf yolcuları için ayrılmış kütüphane yok oldu.
• 1939’da St. Louis Halk Kütüphanesi John Steinbeck’in Gazap Üzümleri’ni geri çevirdi ve kitabı herkesin önünde yaktı.
• Hitler Goebbels’e sınırsız yetki verdi. Goebbels’in bir zamanlar Hegel’in de ders verdiği Heidelberg’den filoloji doktorası vardı. Yunan klasiklerinin tutkulu okuyucusuydu. Almanya’da kitapların yakılmasını emrini o verdi.
• Dünya Savaşı’nda British Museum da saldırıya uğradı ama kütüphanecilerin inanılmaz cesareti kayıpları 250 bin kitap ve 30 bin cilt gazete ile sınırlı tuttu.
• Amerikalı Anthony Comstock ABD tarihinin en çok kitap yok eden insanı olarak anımsanır. Çıkarttığı ve Comstock Yasası diye bilinen yasa ile 120 bin kitap, dergi, broşür halka açık yerlerde yakıldı. Söylentilere göre Comstock kariyeri boyunca intihara sürüklediği yazarların sayısıyla (bir düzineden fazla) da övünürmüş.
• 2001 yılında New Mexico’da dini bir cemaat “gençlere cadılığı ve büyüyü araştırma esini verdiği için” yüzlerce Harry Potter kitabını yaktı.
• 2007’de ABD Florida Eyalet Üniversitesi’nde Kütüphanecilik dalından yüksek lisansını alan bir kadın resmi bilimsel eğitimini tamamlamasını kitaplarını yakarak kutladı.
• Rumen yazar Emil Cioran öldüğünde ardında 34 not defteri ve yaklaşık bin sayfa bıraktı; üstlerinde kısa bir talimat verdi: “Yok edin.”
• 1993’te Bosna’da Ulusal Kütüphane Sırplar tarafından yakıldığında kent üç gün boyunca siyah bir karla boğuldu.
• 2003 yılında ABD işgali sırasında Bağdat’taki kütüphaneler yağmalanıp yıkıldıktan sonra dönemin ABD Savunma Bakanı Rumsfeld, “olur böyle şeyler; özgürlük düzensizdir, özgür insanlar da hata yapmakta, suç işlemekte ve kötü şeyler yapmakta özgürdür,” dedi.

 Kaynak: Frnando Baez. Kitap Kıyımının Evrensel Tarihi. Çev. Tolga Esmer. İstanbul: Can, 2018.