“Okuma alışkanlığı” mı “okuma kültürü” mü?:Kavramsal Yakınlıkları ve Farklılıkları | Bülent Yılmaz

Kitap Okuma Alışkanlığı okuma kültürü Prof. Dr. Bülent Yılmaz

“Okuma alışkanlığı” mı “okuma kültürü” mü?:Kavramsal Yakınlıkları ve Farklılıkları | Bülent Yılmaz

Son yıllarda bilimsel ve mesleki literatürde “okuma alışkanlığı” yerine “okuma kültürü” kavramını kullanma eğiliminin giderek artmaya başladığını görüyoruz.

Peki, bu yaklaşım nasıl değerlendirilmelidir? Bir başka deyişle, bu iki kavram aynı gerçekliği mi ifade eder ve birbirinin yerine kullanılabilir mi?

Çok kısa bir özet yapabiliriz. Bu özeti yakın bir zamanda Hiperyayın kitapları arasından çıkan ve editörlüğünü Dr. Mehlika Karagözoğlu Aslıyürek’in yaptığı “Okuma Kültürü ve Kütüphaneler” (2021) adlı yayında yer alan yazımın (Okuma kültürünü geliştirmede çocuk kütüphanelerinin dijital hizmetleri) ilgili bölümünden yararlanarak yapmak isterim.

Ancak en başta belirtilmesi gereken önemli nokta, bu iki kavramın aynı olmadığı ve birbirinin yerine tam olarak kullanılamayacağıdır. Aralarındaki kavramsal ilişki aşağıda da görüleceği üzere, okuma alışkanlığının okuma kültürü kavramının bir aşaması/basamağı/parçası olduğu biçimindedir. Elbette bu konuda farklı bakış açıları söz konusu olabilir. Bizim yaklaşımımız bu yöndedir.

Bu bağlamda okuma alışkanlığının da içinde yer aldığı okuma kültürü aşamalarını (ve dolayısıyla parçalarını/içeriğini) şöyle sıralayabiliriz:

1. Aşama: Okuma öncesi dönemde çocuklar için okuma eksenli olarak yapılan etkinlikleri içeren okumaya hazırlık aşaması;
2. Aşama: “Sadece okuyabilme-yazabilme” becerisi/yeteneği olarak tanımlanabilecek temel okuryazarlık aşaması;
3. Aşama: Okumanın bireysel ve toplumsal yaşamda “işe yarayan/iş gören” bir araç olarak kullanılması anlamına gelen işlevsel (fonksiyonel) okuryazarlık aşaması;
4. Aşama: Okumanın “otomatikleşmiş” hoşlanılan bir eylem niteliğiyle, sürekli ve düzenli bir biçimde gerçekleştirildiği okuma alışkanlığı aşaması;
5. Aşama: Analitik ve sorgulayıcı okuma yaklaşımıyla okuduklarını “özümsemeyi/içselleştirmeyi” ifade eden eleştirel okuma aşaması;
6. Aşama: “Yukarıda sıralanan aşamalardan sonra gelen ve okuma eylemine ilişkin bireysel-toplumsal algıları, tutumları, değerleri, özellikleri, becerileri, alışkanlıkları ve davranışları içeren yaşama biçimi” olarak okuma kültürü aşaması.
Görüldüğü gibi, okuma alışkanlığı, okuma kültürünün bir parçası/aşaması/basamağı iken, okuma kültürü diğer aşamalarla birlikte okuma alışkanlığını da içine alan kapsayıcı bir süreç, okumaya ilişkin yaşama biçimidir. Okuma kültürü, bu anlamda bireylerin ve toplumların okuma eylemi ile olan ilişkilerinin düzeyini ve niteliğini de ifade eder.  (Yılmaz, 2021, s.285).

Bilimde kavramsal açıklık önemlidir. Bu konuda da yanlış kullanım ve yaklaşımların en aza indirilmesinde ele alınan iki kavram arasındaki yakınlık ve farklılıkları bilmenin gerekli olduğunu düşünmekteyiz.

Kaynak: Yılmaz, B. (2021). Okuma kültürünü geliştirmede çocuk kütüphanelerinin dijital hizmetleri. Okuma Kültürü ve Kütüphaneler. Editör: Mehlika Karagözoğlu Aslıyürek. İstanbul: Hiperyayın.

İlgili Haberler

İlgili Haberler