Yükseköğretim Kurulu, Ulusal Tez Merkezi Arşivinde bulunan, dijital ortamda yayınlama izni olmayan eski tarihli (2006 yılı öncesi) yaklaşık 150 bin tezi, TÜBİTAK ULAKBİM tarafından işletilmekte olan Türkiye Belge Sağlama ve Ödünç Verme Sistemi (TÜBESS) üzerinden araştırmaya açıyor. Araştırmacılar, Tez Merkezi veri tabanında yayınlanma izni olmayan tezlerin basılı kopyalarına üniversite kütüphaneleri aracılığıyla artık ulaşabiliyor. TÜBESS’e üye üniversite kütüphaneleri araştırmacılarından gelen talepleri Yükseköğretim Kurulu Tez Merkezine iletecek, Tez Merkezi ilgili tezi üniversite kütüphanesine elektronik ortamda gönderebilecektir. YÖK tarafından tüm üniversitelere gönderilen 20330265-806.01.03-036 sayı ve 02/07/2014 tarihli resmi yazıda, “Sağlayıcı kütüphane tarafından iletilen elektronik belgeleri (makale, tez vd), son kullanıcıya basılı formatta teslim etmek, bu belgeleri bilgisayar sistemlerinden silmek ve hiçbir suretle arşivlememek” ibareleri geçmektedir. Burada tüm meslektaşlarımızdan gelen aşağıdaki soru işaretlerinin çözüme kavuşturulması gerekmektedir:

1- Yazarı tarafından e-kopyasının YÖK’den indirilmesine izin verilmeyen bir tezin, e-kopyasının çıktısı alınarak araştırmacıya verilmesinin yasal boyutu nedir? (Tüm kütüphanelerde tezlerin ödünç verilmediği düşünüldüğünde, bu yapılan e-kopya çıktısının alınıp araştırmacıya verilmesinin yasal boyutları nedir?)

2- Herhangi bir olumsuz durumda, e-kopyasını araştırmacıya veren kütüphaneci mi sorumlu tutulacaktır? yoksa YÖK mü? ya da bu hizmeti veren üniversite mi?

3- Herhangi bir olumsuz durumda, YÖK’ün yukarıda verilen resmi yazısı mı ibraz edilecektir?

Fikir ve Sanat Eserleri Kanunun (FSEK) 22-23.maddeleri;

            ” b) Çoğaltma hakkı:
             Madde 22 – (Değişik: 7/6/1995 – 4110/8 md.)
             (Değişik: 21/2/2001 – 4630/13 md.) Bir eserin aslını veya kopyalarını, herhangi bir şekil veya yöntemle, tamamen veya kısmen, doğrudan veya dolaylı, geçici veya sürekli olarak çoğaltma hakkı münhasıran eser sahibine aittir.
             Eserlerin aslından ikinci bir kopyasının çıkarılması ya da eserin işaret, ses ve görüntü nakil ve tekrarına yarayan, bilinen ya da ileride geliştirilecek olan her türlü araca kayıt edilmesi, her türlü ses ve müzik kayıtları ile mimarlık eserlerine ait plan, proje ve krokilerin uygulanması da çoğaltma sayılır. Aynı kural, kabartma ve delikli kalıplar hakkında da geçerlidir.

Çoğaltma hakkı, bilgisayar programının geçici çoğaltılmasını gerektirdiği ölçüde, programın yüklenmesi, görüntülenmesi, çalıştırılması, iletilmesi ve depolanması fiillerini de kapsar.
             c) Yayma hakkı:
             Madde 23 – (Değişik: 21/2/2001 -4630/14 md.)
             Bir eserin aslını veya çoğaltılmış nüshalarını, kiralamak, ödünç vermek, satışa çıkarmak veya diğer yollarla dağıtmak hakkı münhasıran eser sahibine aittir.
             Eser sahibinin izniyle yurt dışında çoğaltılmış nüshaların yurt içine getirilmesi ve bunlardan yayma yoluyla faydalanma hakkı münhasıran eser sahibine aittir. Yurt dışında çoğaltılmış nüshalar her ne surette olursa olsun eser sahibinin ve/veya eser sahibinin iznini haiz yayma hakkı sahibinin izni olmaksızın ithal edilemez. Kiralama ve kamuya ödünç verme yetkisi eser sahibinde kalmak kaydıyla, belirli nüshaların hak sahibinin yayma hakkını kullanması sonucu mülkiyeti devredilerek ülke sınırları içinde ilk satışı veya dağıtımı yapıldıktan sonra bunların yeniden satışı eser sahibine tanınan yayma hakkını ihlal etmez.
             Bir eserin veya çoğaltılmış nüshalarının kiralanması veya ödünç verilmesi şeklinde yayımı, eser sahibinin çoğaltma hakkına zarar verecek şekilde, eserin yaygın kopyalanmasına yol açamaz. Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar Kültür Bakanlığınca hazırlanacak bir yönetmelikle düzenlenir.”

şeklinde yayımlanmıştır. YÖK’ün tezler ile ilgili TÜBESS aracılığıyla hizmet vereceği yukarıdaki uygulamasının, Kanunla düzenlenmiş telif haklarına zarar vermeyecek şekilde ele alınması, düzenlenmesi ve eser telif sahipleri ve bu hizmeti verecek olan kütüphanecilerin mağdur edilmeyeceği bir yöntem geliştirilmelidir.

Aksi taktirde kanunda belirtilen hükümler çerçevesinde hukuki ceza süreçlerinin hizmeti verecek olan kütüphaneciler aleyhine işletilebileceği düşünülmektedir.

İlgili madde yasada şu şekilde düzenlenmiştir:

             “B) Ceza davaları:
                I – Suçlar:
                1. Manevi, mali veya bağlantılı haklara tecavüz  (1)
                Madde 71 – (Değişik: 23/1/2008-5728/138 md.)
Bu Kanunda koruma altına alınan fikir ve sanat eserleriyle ilgili manevi, mali veya bağlantılı hakları ihlal ederek:
1. Bir eseri, icrayı, fonogramı veya yapımı hak sahibi kişilerin yazılı izni olmaksızın işleyen, temsil eden, çoğaltan, değiştiren, dağıtan, her türlü işaret, ses veya görüntü nakline yarayan araçlarla umuma ileten, yayımlayan ya da hukuka aykırı olarak işlenen veya çoğaltılan eserleri satışa arz eden, satan, kiralamak veya ödünç vermek suretiyle ya da sair şekilde yayan, ticarî amaçla satın alan, ithal veya ihraç eden, kişisel kullanım amacı dışında elinde bulunduran ya da depolayan kişi hakkında bir yıldan beş yıla kadar hapis veya adlî para cezasına hükmolunur.
2. Başkasına ait esere, kendi eseri olarak ad koyan kişi altı aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezasıyla cezalandırılır. Bu fiilin dağıtmak veya yayımlamak suretiyle işlenmesi hâlinde, hapis cezasının üst sınırı beş yıl olup, adlî para cezasına hükmolunamaz.
3. Bir eserden kaynak göstermeksizin iktibasta bulunan kişi altı aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezasıyla cezalandırılır.
4. Hak sahibi kişilerin izni olmaksızın, alenileşmemiş bir eserin muhtevası hakkında kamuya açıklamada bulunan kişi, altı aya kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
5. Bir eserle ilgili olarak yetersiz, yanlış veya aldatıcı mahiyette kaynak gösteren kişi, altı aya kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
6. Bir eseri, icrayı, fonogramı veya yapımı, tanınmış bir başkasının adını kullanarak çoğaltan, dağıtan, yayan veya yayımlayan kişi, üç aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezasıyla cezalandırılır.
Bu Kanunun ek 4 üncü maddesinin birinci fıkrasında bahsi geçen fiilleri yetkisiz olarak işleyenler ile bu Kanunda tanınmış hakları ihlâl etmeye devam eden bilgi içerik sağlayıcılar hakkında, fiilleri daha ağır cezayı gerektiren bir suç oluşturmadığı takdirde,  üç aydan iki yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.
Hukuka aykırı olarak üretilmiş, işlenmiş, çoğaltılmış, dağıtılmış veya yayımlanmış bir eseri, icrayı, fonogramı veya yapımı satışa arz eden, satan veya satın alan kişi, kovuşturma evresinden önce bunları kimden temin ettiğini bildirerek yakalanmalarını sağladığı takdirde, hakkında verilecek cezadan indirim yapılabileceği gibi ceza vermekten de vazgeçilebilir.“

FSEK’nun 71.maddesinin son paragrafında belirtildiği üzere; materyalin tamamının kopyasını kütüphaneden alacak olan araştırmacı, herhangi bir ceza davasında materyali aldığı kurum veya kütüphaneciyi mahkemeye bildirmekle cezai sorumluluktan kurtulmakta; mahkeme bu noktadan itibaren söz konusu kurum ya da kütüphaneciyi muhatap alacak ve cezai işlemi uygulayacaktır. Yaşanabilecek bu sorunların önüne geçilmesi adına gerekli düzenlemelerin yapılması elzemdir.

Şu ana kadar, bu uygulamada zarar görebilecek kütüphanecileri koruyacak bir düzenleme hakkında bilgi edinilememiştir. Eğer bu konuyla ilgili kütüphanecileri mağduriyetten kurtaracak bir düzenleme var ise, konu hakkında bilgi sahibi olan meslektaşlarımızın bilgilerini paylaşması rica olunur.