2022, Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü’nün 50. kuruluş yılıdır. Bu çerçevede 14 Ekim 2022 tarihinde Beytepe Kampüsü’nde gerçekleştirilen toplantıda Bölümümüzün kuruluş felsefesine/yaklaşımına ilişkin olarak yaptığımız kısa sunumumuzun içeriğini oluşturan notları kısa yorumlarla burada da paylaşmak isteriz.

Bilindiği üzere, Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi (2003 yılına kadarki adıyla Kütüphanecilik) Bölümü’nde eğitime 1972 yılında yüksek lisans, 1974 yılında da lisans düzeyinde başlanmıştır ve Türkiye’de Ankara ve İstanbul Üniversitesi Kütüphanecilik Bölümlerinden sonra açılan üçüncü bölümümüzdür.

Üniversite ile Bölümün kuruluş yılları ilişkisi

Bir üniversitede bir bölümün üniversitenin kuruluşundan kaç yıl sonra kurulduğu, yani üniversite ile ilgili bölümün kuruluş yılları arasındaki yıl farkı o bölüme ilişkin akademik algının ve kabulün göstergesi sayılabilir. Türkiye’de açılan ilk üç Kütüphanecilik Bölümüne bu açıdan bakıldığında Hacettepe Üniversitesi Kütüphanecilik Bölümü’nün kuruluş isteğinin çok daha hızlı kabul gördüğü anlaşılmaktadır. İstanbul Üniversitesi’nin, farklı yıllar kabul ediliyorsa da 1933’ü temel alırsak, kuruluş yılı ile Kütüphanecilik Bölümü’nün açılış yılı arasında 31 yıl vardır. Bu fark Ankara Üniversitesi Kütüphanecilik Bölümü için 19 yıl (DTCF kuruluşu alınırsa) ve Hacettepe Üniversitesi Kütüphanecilik Bölümü için ise 5 yıldır. Dolayısıyla Kütüphanecilik Bölümü’nün Hacettepe Üniversitesi’ndeki açılış süreci çok daha hızlı, kısa ve görece kolay olmuştur. Ayrıca, Bölümümüz üniversitenin ilk kurulan bölümlerinden birisidir. Bu durumun birkaç nedeni olabilir. İlki, Hacettepe Üniversitesi’nin kurucusu olan Prof. Dr. İhsan Doğramacı’nın (aynı zamanda Bölümümüzün de resmi kurucusu ve ilk Bölüm başkanıdır) kütüphane ve kütüphanecilik konusundaki bilinç, istek ve duyarlılığıdır. Bu konuda son derece olumlu düşünmüş ve destekleyici olmuştur. Diğer bir neden, Bölüm kurucusu Prof. Dr. İlhan Kum’un aynı zamanda üniversitenin genel sekreteri olarak güçlü bir pozisyona ve etki gücüne sahip olmasıdır. Kendisinin Prof. Dr. Doğramacı ile yakın ve yoğun ilişkilerinin bu süreci olumlu (kolaylaştırıcı ve hızlandırıcı) anlamda etkilediği düşünülebilir. Son bir neden olarak da, bu alanda daha önce kurulan 2 bölümün varlığının da üniversitenin Bölümü daha kolay ve hızlıca kabul etmesinde etkili olduğu tahmin edilebilir. Bu kabul ettirme ve kuruluş süreçleri diğer iki üniversitemizde oldukça zor olmuş ve uzun sürmüştür.

Bölümün kuruluşunda Prof. Dr. İlhan Kum’un doktora tezinin etkisi

Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü’nün kendisinden önceki iki bölümümüzün kuruluşunda da yabancı uzmanlar (Ankara Üniversitesi-Prof. Dr. L. Thompson ve İstanbul Üniversitesi-Prof. Dr. R.  Juchoff ) tarafından hazırlanmış gerekçeleri içeren raporlar söz konusu olmakla birlikte, Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü’nün kuruluşunda Prof. Dr. İlhan Kum’un 1970 yılında AÜ DTCF Kütüphanecilik Bölümü’nde hazırladığı “Türkiye’de Kütüphanecilik Eğitimi” başlıklı doktora tezinin doğrudan etkisi olduğu, hatta ona dayandığı söylenebilir. Bu çalışmada o güne kadarki kütüphanecilik eğitiminin eksik ve geliştirilmesi gereken yanları ortaya konmuş ve yeni yaklaşımlar önerilmiştir. Bölümün kuruluşunda önemli oranda bu önerilerle hareket edildiği ve hayata geçirildiği düşünülebilir. Kuşkusuz söz konusu tez ile birlikte Bölümün kuruluşunda Prof. Dr. Thomas Minder’in raporunun da dikkate alındığı bilinmektedir.

Kütüphaneciliği uzmanlık alanı ve kütüphaneciyi uzman olarak kabul etme yaklaşımı: Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü’nün kuruluş felsefesinde kütüphaneciliğe ve kütüphaneciye ilişkin “uzman(lık)” vurgusu ve yaklaşımı çok belirgindir. Bölümün kuruluşunda, yapılandırılmasında ve öğretim programlarının oluşturulmasında kütüphaneciliğin kabul edilmesi ve ettirilmesi gereken bir uzmanlık alanı olduğu ve bu nedenle de kütüphanecilerin mutlaka “uzman” olarak yetiştirilmesi, kabul edilmesi ve çalıştırılması gerektiği ilkesinden hareket edilmiştir. Bu yaklaşımın uzantısı/yansıması olarak Türkiye’de ilk olarak Hacettepe Üniversitesi Kütüphanesi’nde bir kütüphaneciye akademik uzman kadrosu verilmiştir. Elbette bu konuda da İlhan Kum ve Doğramacı Hoca’nın doğrudan etkisi vardır. Uzmanlık yaklaşımının bir başka yansıması da Bölümün genel yöneliminde görülmüştür. Resmi olarak belirtilmese de, Bölüm, öncelikli olarak, araştırma ve üniversite kütüphanelerine teknoloji bilgi ve becerisi yüksek uzmanlar yetiştirmeyi hedeflemiştir. Bu hedef çerçevesinde de diğer bölümlerin programlarında olmayan yeni dersler konmuştur.  Bu genel yaklaşım daha sonraki yıllarda kuşkusuz azalmış/değişmiştir.

Eğitime yüksek lisans düzeyinde başlanması

Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü’nde eğitim ve öğretime 1972 yılında ilkin yüksek lisans düzeyinde başlanmıştır. Gerek İlhan Kum Hoca’nın ABD’deki kütüphanecilik deneyimi ve orada gördüğü kütüphanecilik eğitimi uygulamaları, gerekse doktora tezinde dile getirdiği üzere, kütüphaneciliğin artık farklı bir alan bilgisi ile kütüphanecilik alanı bilgisini birleştirmenin uzman kütüphaneci yetiştirmede daha etkili ve doğru olacağı yaklaşımı öğretim programlarını lisansüstü olarak başlatma tercihinde belirleyici olmuştur. Kısaca, bu Bölümümüzün kuruluş aşamasında eğitim yaklaşımının “Amerikan ekolü/modeli” niteliğinde olduğu söylenebilir. Daha önce kurulan Ankara Üniversitesi Kütüphanecilik Bölümü’nde de aynı ekolün, İstanbul Üniversitesi Kütüphanecilik Bölümü’nde ise “Alman ekolünün” etkili olduğu öne sürülebilir. Hacettepe Üniversitesi /Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü’nde yüksek lisans düzeyinde başlayan eğitime 1974 yılında lisans düzeyinde eğitim de eklenmiştir. Bu gelişme farklı biçimde yorumlanabilmektedir. Bu yorumlar genelde, öngörülen sistemin (başka bir alan lisansı üzerine Kütüphanecilik yüksek lisansı yaptırmanın) Türkiye gerçekliğine uygun olmaması, ya da yüksek lisans eğitimine gösterilen ilginin oluşturduğu cesaret ile lisans eğitiminin de başlatıldığı yönündedir.  Kanımızca her iki neden de lisans öğretimine geçişte etkili olmuştur.

Öğretim programlarının yapısı ve sürekli/düzenli güncellemeler

Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü’nün kuruluşunda öğretim programlarına o dönem için geleneksel derslerin yanı sıra diğer Kütüphanecilik Bölümlerinin programlarında olmayan yenilikçi dersler de konulmuştur. Bunlar arasında araştırma yöntemleri, kütüphane otomasyonu, programlamaya giriş, görsel-işitsel materyaller, istatistik, antropoloji, psikolojiye giriş vb. gibi çoğunlukla teknolojik temelli dersler bulunmaktadır. Bölüm, bu yaklaşımını 2017-18 güz döneminde başlattığı ve mühendislik tabanlı derslerin ve öğrencilerin ağırlıkta olduğu Bilgi Araştırmaları Tezsiz Yüksek Lisans Programı ile sürdürmektedir.

Bölümün kuruluşundan itibaren öğretim programlarının belirli ve mümkünse düzenli aralıklarla gözden geçirilmesi ve gerekli görülen güncel konularda dersler eklenmesi, hatta programların tümüyle değiştirilmesi yönünde yaklaşım ve uygulamalar benimsenmiştir. Bu çerçevede Bölüm öğretim programlarında 1979, 1984, 1990, 1995, 2002 ve 2009 yıllarında büyük ölçekli, daha sonraki süreçte de görece küçük gözden geçirme ve değişiklikler yapılmıştır. Öğretim programlarının yürütülmesinde kuruluşundan itibaren tüm derslerde araştırma projeleri yaklaşımı da benimsenmiştir.

Programlarda sınıf geçme yerine ders geçme sisteminin uygulanması da diğer iki Kütüphanecilik Bölümü’nde bulunmayan yeni bir yaklaşım olmuştur.

Programda İngilizce hazırlık sınıfının zorunlu olması Bölüm öğrencilerine büyük avantajlar sağlayan bu alandaki ilk ve tek uygulama olmuştur.

Sonuç

Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü, ülkemizdeki kütüphanecilik eğitim tarihinde özgün yeri olan bir bölümümüzdür.  Kuruluşundaki yaklaşım ilkeleri, onu, yenilikçi ve farklı bir deneyim olarak öne çıkarmıştır. Burada özetlenen kuruluş felsefesi, Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü için sağlam bir temel anlamına gelmektedir. Bölümümüz, her biri farklı renk olan diğer Bilgi ve Belge Yönetimi bölümleri ile birlikte Türkiye’de bilgi ile yaşayan bir toplum yaratma çabasını sürdürmektedir.

Bölümümüzün kuruluşunda ve 50. yaşına ulaşmasında emeği geçen başta kurucumuz Prof. Dr. İlhan Kum olmak üzere tüm hocalarımıza ve diğer personelimize çok teşekkür ediyoruz.

Daha nice 50 yıllarımız ve her yıl büyüyen bir kütüphaneci ailemiz olması dilekleri ile!