Uzun yıllardır, özellikle halk ve çocuk kütüphanesi ziyaretlerimde kütüphaneci arkadaşlarıma en çok önerdiğim, dikkat çektiğim (ve belki de takıntı haline getirdiğim!) noktalardan birisi “kütüphanelerindeki pencerelerin önlerini hiçbir biçimde kapatamamaları, gün ışığının içeriye girmesini engellememeleri” yönündedir. Bunu hem estetik ve ekonomik hem de çevreci yaklaşım/sürdürülebilirlik çerçevesinde savunurum. Gün(eş) ışığını özellikle raflarla engelleyip sonra da elektrik lambaları ile (hatta güçlü spot lambalarıyla bir sahne gibi) aydınlatılan çokça kütüphane görmüş ve üzülmüşümdür. Neyse ki, son yıllarda bu konuda doğru yaklaşımlar artmaya başlamıştır.

Peki, bu konu gerçekten neden önemlidir?

Önce, ışık ile ilgili çok kısa bir bilgi verilebilir.

Işık tüm canlıların en önemli biyolojik gereksinimlerinden olan enerji üretiminde çok büyük bir role sahiptir. Gün ışığından uzun süre (örneğin, aylarca) uzak kalan insanların ciddi sağlık sorunları yaşadıkları araştırmalarla ortaya konmuştur. Bir başka önemli nokta da insan gözünün görmesi için yeterli olan yapay ışığın gün ışığının tüm işlevlerine sahip olmadığı, doğal ışık ile yapay ışığın biyoritmimizi farklı biçimde ve oranda etkilediği belirtilmektedir. Doğal/güneş ışığının sağlığımızı olumlu etkilediği, kendimizi iyi hissetmemize katkı sağladığı, depresyona girme riskini azalttığı,  uyku kalitesini artırdığı ve bağışıklık sistemimizi güçlendirdiği de bilinmektedir.

Dolayısıyla, mimari tasarımlarda göz önünde bulundurulan en önemli yapı elemanlarından birisi gün(eş) ışığının kullanımıdır. Doğru tasarımlarla güneş ışığı sayesinde binaların günlük aydınlatma gereksiniminin %80’inin karşılanabileceği dile getirilir. Bu çok ciddi bir enerji ve ekonomik tasarruftur. Bu nedenle özellikle kamusal mekânların (belirli engeller yoksa) cepheleri camdan oluşturulur. Bazı ülkelerde mekânların, büyüklerine göre pencere büyüklüğüne sahip olmaları yasalarla zorunlu tutulmaktadır. Örneğin, 25 metrekarelik bir odadaki pencerelerin oluşturduğu toplam alan en az 5 metrekare olmalıdır. Bir çalışma ortamının verimli olabilmesi için işin niteliğine göre mekâna belirli düzeyde ışığın girmesi de gerekir. Bu da büyük ölçüde güneş ışığı ile sağlanabilir.

Konuyu kütüphaneler üzerinden düşünmek zorundayız. Kısaca belirtmek gerekirse, kütüphanelerde güneş ışığından yararlanmak hem sağlık, hem verimli bir iş ortamı ve çevreci sürdürülebilir yaklaşım hem de ekonomik tasarruf nedenleriyle çok önemlidir. Bu yüzden kütüphanelerdeki iç tasarımlar buna göre yapılmalı ve pencere önleri mutlaka açık bırakılmalıdır. Çeşitli mekânsal sınırlılıklar ya da başka nedenlerle pencerelerin önüne raf koymak zorunda kalıyorsak, hiç olmazsa, pencereye doğru yatay değil, dikine koymalıyız. Güneş ışığının rahatsız edici olabileceği çok sıcak havalı iklim bölgelerinde kütüphanelerimiz için ışığı yine de yapay ışığa başvuracak ölçüde engellememeliyiz. Cam teknolojilerinde bunun çözümleri bulunmaktadır.

Bütün dünyada son on yıllarda sağlıklı, yeşil, çevreci, az enerji tüketen, sürdürülebilir, ekonomik kütüphaneler yaklaşım ve uygulamaları öne çıkmaktadır. Bunlar son derece akıllıca ve zorunlu yaklaşımlardır. Aylık elektrik gideri 100 bin liraları aşan kütüphanelerimizi duydukça, aklıma ilkin “pencerelerinin önünde raf ya da doğal ışığı engelleyici başka malzemeler var mı?” sorusu geliyor. Yakın bir zaman önce ziyaret ettiğim çok popüler bir kütüphanemizin bu durumunu bildiğim için aklıma gelen soru haksız bir soru değildir.

Sonuç olarak, güneş ışığı/doğal ışık sağlıktır, ücretsizdir, ekonomiktir ve estetiktir. Bedava olan doğal ışığı engelleyip, paralı olanı kullanmak hiç akıllıca değildir. Kütüphane binalarımızı tasarlarken dikkate almamız gereken en öneli noktalardan birisi doğal ışık konusudur.

Takıntı cümlemizle bitirelim o zaman: “ Sevgili Meslektaşlar, lütfen kütüphanelerinizi doğal ışıktan en çok yararlanacak biçimde tasarlayın, yerleştirin ve pencerelerinizi raflarla kapatmayın!”

Kaynakça

Külahçı, U. (2022). Mimaride doğal ışığın önemi. Doğal ışık insan için hayati önem taşır. Herkese Bilim Teknoloji. 12 Mayıs 2022. Sayı: 320: 13.