Meslekte belirli bir süre geçirenlerimiz, üniversitedeki öğrencilik yılları ile mesleklerinin hemen başındaki dönemleri şimdi düşündüklerinde, o zamanlar “olası mesleki yaşamları hakkında ne kadar da acemi olduklarını ve geleceğe nasıl da farklı baktıklarını” anımsayacaklardır. Bu elbette normal bir durumdur. Çoğumuz bunu yaşamışızdır. Genellikle de meslektaşlarımız, düşündüklerinden çok farklı bir meslek hayatı yaşadıklarını ya da yaşamakta olduklarını söylerler. Yani mesleğe başladıktan sonra biraz şaşırır, beklenmedik durumlarla karşılaşırız. Mesleğimize ilişkin beklentilerle gerçeklerin farklı olduğunu görür ve öyle yaşarız.

Meslekte beklenmedik olumlu ya da olumsuz şeyler yaşamamız birçok nedenden kaynaklanabilir. İleride yaşayacaklarımızı tam olarak bilemeyiz, tahmin edemeyiz en başta; yaşayınca da şaşırırız. Ya da mesleği etkileyen büyük toplumsal, teknik, yasal, mesleki değişimlere denk gelebiliriz. (Tıpkı bilgisayarın hayatımıza girmesi ya da bugünlerdeki koronavirüs salgını gibi)  Çalıştığımız kurumun yönetici, personel, mekân, kullanıcı yapısı da beklenmedik şeyler yaşamamıza neden olabilir. Düşündüğümüzden çok daha zor koşullarda çalışmak zorunda kalışımız da bu nedenler arasındadır. Bizi hayal kırıklığına uğratan etkenlerden birisi de mesleğimizin toplumsal ve yönetimsel karşılığını göremeyişimiz, “değer görme” duygusunu yaşayamayışımızdır çoğu zaman. Mesleki kimliği bireysel ve toplumsal düzeyde oluşturamamak da önemli bir başka nedendir.

Kuşkusuz, aramızda mesleğine ilişkin olumlu anlamda beklenmedik şeyler yaşayanlar da vardır/olmuştur.

Yukarıdaki duruma ilişkin başka nedenler de sıralanabilir. Ancak yakından tanığı olduğum için benim özellikle üniversitedeki öğrencilerimiz özelinde söyleyebileceğim nokta şudur: Onlar, genel olarak Türkiye’deki kütüphanecilerin iyisiyle-kötüsüyle hangi koşullarda, nasıl çalıştıklarını, neler yaşadıklarını, ne düşündüklerini, hangi mücadeleleri verdiklerini, ne ile mutlu ne ile mutsuz olduklarını bilememekte, tahmin edememekte, görememektedirler. Bu, elbette büyük ölçüde doğaldır. Üniversite lisans eğitiminin de bunu sağlamasını bekleyemeyiz. Teorik bilgi ve beceri kazandırmak ile yaşamak ayrı şeylerdir. Dolayısıyla öğrencilerimizin ya da mesleğinin başındaki genç arkadaşlarımızın bu meslekte yaşananları, kendilerinden önce bu mesleğe başlayanların,  mesleki yaşamlarını halen sürdürenlerin ya da bitirmiş olan deneyimli meslektaşlarından duymalarını, okumalarını hep çok önemsemeliyiz. Öğrenciler ve genç meslektaşlar ancak yaşananları okur, duyar ve bilirlerse mesleki yaşamlarına ilişkin kafalarındaki beklenti ve yaşayacakları gerçeklik farkını azaltabilirler.

Bu nedenle çalışma hayatının içinde olan ya da ayrılmış meslektaşların mesleki hayatlarında yaşadıklarını yazıya dökmeleri, geleceğe aktarmaları gerçekten çok önemlidir. Böylece onlar arkadan gelenlere nasıl bir mesleğin üyesi olacakları ve aşağı yukarı neler yaşayabilecekleri hakkında somut ipuçları vereceklerdir. Biz buna “mesleki kültürle(n)me” süreci adını verebiliriz. Bu süreç, mesleki yaşam deneyimlerini, mesleki kültürü (ilke, değer ve davranışları) meslektaş adaylarına ve yeni meslek üyelerine aktarma, onları bu konuda bilgilendirme, öğretme anlamına gelir. Kültürle(n)me bir öğretme/öğrenme ve öğrendiğini içselleştirme sürecidir.

Biz, bu düşünceler temelinde Hacettepe Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. S. Dilek Yalçın Çelik ve resimleyen olarak da Bölümümüz mezunu Necmettin Çanak arkadaşım ile birlikte 2017 yılında bir kitap hazırlamıştık. Kitabımızın adı: “Kütüphane’de…: Sahibinden Anı Öyküler” idi. Kitapta tam 94 meslektaş bizzat yaşadığı bir anısını öyküleştirip yazarak paylaştı. Yaşananlar ve dolayısıyla bu kitapta yazılanlar Son yirmi-otuz yıldaki Türk kütüphaneciliğinin bir boyutunun fotoğrafı gibidir.  Kitap, ileride bir “mikro kütüphanecilik tarihi”, “kütüphane sosyolojisi” ve sözlü kültürün yazıya geçirilmiş örneği niteliği ile de değerlendirilebilecektir.

Şimdi, “2017 yılında yayımlanmış bir kitabı, üstelik hazırlayanı neden gündeme getiriyor ve tanıtıyor?” sorusunu haklı olarak sorabilirsiniz. Bu biraz tuhaf da görünebilir. Ancak amacımız kesinlikle bir “halkla ilişkiler/pazarlama çalışması” yapmak değil (ki yayıncısı tarafından yapılacak böyle bir şey de yanlış değildir, hatta yapılmalıdır, yapılır ama burada amacımız o değil!) ve çok açık: Yazının başında açıklanmaya çalışılan nedenle (mesleki beklentiler ve gerçekler farkı) Türkiye’deki Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü öğrencilerinin ve mesleğe yeni başlamış meslektaşlarımızın bu kitapta yazılanları okumalarının önemli ve gerekli olduğunu dikkatlerinize sunmak. Bu kitaptaki anı öyküleri okuduklarında onların mesleklerini nasıl bir ülkede, hangi toplumda ve koşullarda gerçekleştirecekleri hakkında fikirleri olacaktır; mesleğe daha gerçekçi bakacaklar, daha hazırlıklı olacaklardır.

Bu nedenle somut önerimiz şudur: BBY Bölümlerindeki öğretim elemanı arkadaşlarımızın öğrencilerini, kütüphane yöneticisi arkadaşlarımızın da kurumlarında çalışmaya başlayan genç meslektaşlarımızı bu kitabı okumaları konusunda cesaretlendirmeleri (kitap kanımca “Giriş” ve “Mesleki Etik” dersleri okuma listesinde arasında yer alabilir)  ve mesleğe yeni başlamış arkadaşlarımızın da bu öneriye gerek duymadan bu kitabı okumalarıdır.  Kuşkusuz bunun için önerilecek ve okunacak tek kitap bu değildir. Alanımızdaki bazı mesleki büyüklerin yazdığı biyografi ve anı kitapları da okunmalıdır.

Yine belirtelim ki, bu yazı bir kitap tanıtım yazısı değildir. Bilgi ve Belge Yönetimi alanında “Mesleki kültürlenme” sürecinin önemine dikkat çekme ve gerçekleşmesine bir katkı çabasıdır. Buna gereksinimimiz olduğu açıktır.

Hep söylenen öğrenme gerçeği şudur: İki türlü öğrenme vardır. İlki yaşayarak öğrenme diğeri önceden görerek, yani bilgiyle öğrenme. Hayatlarımızda her ikisi de olur. Ancak yaşayarak öğrenme” çok pahalı bir yöntemdir; insana acı verebilir, bedel ödetebilir ve her şeyi yaşayarak öğrenme olanağımız da olamaz. Oysa “önceden görerek/bilerek öğrenme”, en “ucuz”, bilimsel ve çağdaş öğrenme yöntemidir.

Sonuç olarak, mesleki kültürle(n)meyi öncelikli konular arasına almakta yarar var. Bu bağlamda, akademisyen ve uygulamada deneyimli kütüphanecilerin aday ve genç meslektaşları mesleki etik ilke ve değerler temelinde, “doğru” biçimde kültürleme; aday ve genç kütüphanecilerin de kültürlenme sorumluluğu olduğu söylenebilir.

İyi okumalar diyelim o zaman.

ÖNERİLEN KİTAP BİLGİSİ: Kütüphane’de…: Sahibinden Anı Öyküler. Haz. Bülent Yılmaz, S. Dilek Yalçın Çelik. Res. Necmettin Çanak. İstanbul: Hiperyayın, 2017. (Kitap çevrimiçi kitap satış platformlarında vardır.)