Kimlik-Mesleki Kimlik ve Kütüphaneci (Bilgi Yöneticisi) Kimliği Nedir?

Kimlik kavramını “kim?” sorusu üzerinden düşünebiliriz. Bir başka deyişle, kimlik, “kim?” sorusuna verilen yanıttır. “Ben kimim, sen kimsin, biz kimiz?” vb. sorular kimliğimizi açıklığa kavuşturur ve “nasıl birisi olduğumuzu” açıklar. Kimlik insanın, kurumların, toplumların nasıl olduklarını ortaya koyan belirtiler, özellikler ve nitelikler bütünüdür. (TDK Türkçe Sözlük-https://sozluk.gov.tr/) Daha açıkçası, kimlik, “beni ben yapan, bizi biz yapan ve nasıl olduğumu(zu) açıklayan özellikler/nitelikler” bütünüdür. Kimlik için kişilik ve karakter kavramları da kullanılır. Kimlik hem bireyler, hem toplumlar ve hem de kurum/kuruluşlar için söz konusudur. Yani her bireyin, her toplumun ve her kurumun bir kimliği (özellikleri/nitelikleri) vardır/olmalıdır.

Bu durumda mesleki kimlik, “bir kişiyi ya da grubu belirli bir mesleğin üyesi ve sahibi yapan mesleki özellik ve nitelikler toplamı” anlamına gelir.

“Özellikler/nitelikler” yanı sıra sahip olduğumuz değerler, davranışlar ve beceriler de genel insani kimliğimizin ve mesleki kimliğimizin başlıca unsurları arasındadır.

Bu çerçevede yaklaştığımızda, kütüphaneci (bilgi yöneticisi) kimliği de, “bir kişiyi ya da grubu kütüphanecilik mesleğinin üyesi ve sahibi, yani kütüphaneci yapan mesleki özellikler/nitelikler, mesleki değerler, mesleki bilgi ve beceriler ile mesleki davranışlar bütünüdür” biçiminde tanımlanabilir.

Kısaca, kimlik, meslek kimliği ve kütüphaneci kimliği 4 ayak üzerine oturur:

1. Özellikler/nitelikler,
2. Etik değerler,
3. Bilgi ve beceriler,
4. Davranışlar.

Bu 4 unsura sahip olma ya da olmama durumumuz “ne kadar ve nasıl bir kütüphaneci olduğumuzu” belirler.

Mesleki Kimlik Neden Önemlidir?

Mesleki kimliğe sahip olmak yani mesleki kimlik bilinci oluşturmak ve bunu içselleştirerek, mesleki davranış ve eylemlerimize yön vermesini sağlamak çeşitli nedenlerle önemlidir.

1. Oturmuş, sağlam ve güçlü bir meslek kimliği kendimizi mesleki açıdan doğru tanımamızı, bilmemizi ve kendimizdeki mesleki yetersizlik ve yanlışları görmemizi sağlar. Böylece, mesleki kimliğin gerektirdiği özellikler, değerler, bilgi/beceriler ile davranışlar listesine bakarak kendimizi tartıp, değerlendirebilir, ne kadar ve nasıl bir kütüphaneci (meslek üyesi) olduğumuzu anlayabiliriz.
2. Meslek kimliği mesleki sorumluluklarımızı içerir. Çünkü her türden kimlik aynı zamanda o kimliğin gerektirdiği sorumluluklar demektir. Örneğin, anne-baba, yönetici, muhtar, sanatçı, bilim insanı, memur, işçi vb. isek yerine getirmemiz gereken onlarca sorumluluğumuz var demektir. Dolayısıyla, sağlam bir mesleki kimlik, sorumluluklarını bilen ve yerine getiren meslek üyesi olabilmede önemli bir işlev görür.
3. Daha önce de belirtildiği üzere, mesleki kimliği oluşturan ana unsurlardan birisi mesleki etik değerlerdir. Mesleki etik değerler, mesleki davranış ve eylemlerimize rehberlik eden/yön veren, doğru davranmamızı sağlayan temel ilkelerdir. Dolayısıyla, mesleki etik değerleri içermesi nedeniyle mesleki kimlik meslekte doğru davranma olasılığımızı destekler, güçlendirir.
4. Sağlıklı bir mesleki kimlik mesleki bağlılık ve o mesleğe ilişkin aidiyet duygusunu güçlendirir.
5. Meslek kimliği mesleğe ilişkin sevgi ve saygıyı artırır.
6. Mesleki kimlik mesleki dayanışma ve birliği geliştirir.
7. Sağlam bir meslek kimliği mesleğin toplumsal değerini ve kabul düzeyini yükseltir.

Bu durumda, meslek kimliği gelişmemiş kişi mesleğini gereğince yerine getiremez ve o meslekte “iyi” olamaz.

Kütüphaneci/Bilgi Yöneticisi Kimliği Nasıl Kazanılır?

• Temelleri elbette bilimsel/mesleki eğitim sürecinde atılan meslek kimliği çalışma yaşamında geliştirilir ve olgunlaştırılır. Dolayısıyla mesleki kimlik hem eğitim hem de çalışma yaşamı süreçleri ile ilgili bir olgudur. Her iki sürecin de nitelikli olması mesleki kimlik açısından çok önemlidir.
• İkinci nokta farkındalık meselesidir. Bir konuda her hangi bir süreç “farkındalık” ile başlar. Dolayısıyla bir kütüphaneci öncelikle mesleki kimlik kavramının öneminin ve işlevinin farkında olmalı/farkında kılınmalıdır.
• Bilgi yönetimi/kütüphanecilik bilimi ve mesleği “bilgi kavramı” üzerine oturur. Bu alanın özü, tözü, temel içeriği bilgidir. Dolayısıyla bir kütüphanecinin meslek kimliği bilgi konusundaki bilgisine ve bilincine bağlıdır. Bilginin insani, bireysel, toplumsal ve tarihsel anlamını ve rolünü kavrayamamış bir kütüphaneci güçlü bir meslek kimliği geliştiremez.
• Tarih bilinci kimliğin temel unsurlarındandır. Bir kütüphaneci hem genel uygarlık tarihini hem de kendi bilimsel/mesleki tarihini iyi bilmelidir. Onun, kendisini ve mesleğini tarihsel süreçte doğru konumlandırması meslek kimliğini oluşturmada büyük katkı sağlayacaktır. Tarihsiz kimlik olmaz.
• Kütüphaneci kimliğinin en önemli parçalarından birisinin bilimsel/mesleki bilgi ve beceriler olduğu söylenmişti. Dolayısıyla, bilimsel/mesleki bilgi ve becerisi yeterli olmayan, bu bilgi ve becerilerini sürekli geliştirmeyen bir kütüphaneci istese de sağlam bir meslek kimliği oluşturamaz. Teknoloji ve iletişim becerileri ile sosyal beceriler de beceri paketine dahildir.
• Mesleki kimlikte olmazsa olmaz diğer unsur mesleki etik değerlerdir. Kütüphaneciliğin etik değerlerini tam olarak içselleştirememiş ve bunları mesleki uygulamalara geçirememiş bir kütüphanecinin mesleki kimlik oluşturması olanaklı değildir. Mesleki etik değerler bizim meslekte doğru davranabilmemiz için yol gösterirler.
• Kütüphaneci kimliği bilgi ve kütüphane kurumu ile bilgi yönetimi mesleğinin insani özünü yakalamayı, yani kütüphanenin insan yaşamındaki rolünü iyi anlamayı gerektirir. Kütüphane kurumunun bireylerin ve toplumların akılsal ve ruhsal gelişimleri açısından yaptığı yaşamsal katkıları kavramadan mesleki kimlik oluşturulamaz.
• Kütüphaneci kimliği, bu kimliğin gerektirdiği mesleki sorumlulukları bilme ve bunları doğru bir biçimde yerine getirme süreci ile kazanılır.
• Kütüphaneci kimliği entelektüel bir kapasite gerektirir. Bir başka deyişle, entelektüel gücümüz olmadan mesleki kimlik oluşturamayız. Kısaca, kütüphaneci entelektüel bir kişiliktir. Sürekli okuyan, düşünen, sorgulayan, yazan, düşünce üreten, dünyayı akıl ile anlamaya, kavramaya, yorumlamaya, açıklamaya çalışan, tüm bunlar için de bilgiyi ve bilgilenmeyi kendisine ana eksen yapmış kişidir o. Bilgi hizmetleri sunan adına bilgi kurumu dediğimiz kütüphanede çalışan bir kütüphanecinin bilgi ile ilişkisi zaten güçlü olmak durumundadır. Bu ise kütüphaneci kimliği için kendi başına bir entelektüel gereklilik yaratır.
• Kütüphaneci kimliği kazanmak aynı zamanda bir kültür insanı olmayı gerektirir. Bu kimlik bilim, sanat, edebiyat, felsefe, kültür, edebiyat vb. alanlar ile beslenerek, bu alanlarla ilişki içinde geliştiren ve biçimlendiren bir kimliktir. Kütüphane kurumunun ve kütüphane hizmetlerinin kültür alanı içinde yer alıyor olması ayrıca bu gereklilik için nedensel dayanağı oluşturur.
• Kütüphaneci kimliğinin bir de duygusal (ruhsal) gereklilik boyutu vardır. Kütüphane ve kütüphanecinin sunduğu bilgi aracılığıyla insanlaştırıcı işlevi bulunur. İnsanla doğrudan gönüllülük temelinde kurulan bir ilişkiye sahip olması işimizi sevgi ve saygı duygusu ile yapmamızı gerektirir. Bir başka deyişle, kütüphaneci kimliği insani sevgi ve saygı duygusunu içeren bir ruh ile kazanılabilir ve geliştirilebilir.
• Her birimizin toplumsal hayatta birçok kimliği vardır. Hiçbir kimlik diğerini “esir almamalıdır.” Mesleki kimlik diğer kimliklerimizin etkisi altında kalmadan onların egemenliğine girmeden oluşturulmalıdır. Yani siyasi, etnik, inançsal, ideolojik, kültürel, bürokratik vb. kimliklerimiz mesleki kimliğimizi belirlememeli, biçimlendirmemeli ve etkisizleştirmemelidir. Buna mesleki kimliğin bağımsızlığı diyebiliriz.
• Mesleki kimliğin geliştirilmesinde kuşkusuz o alanda sivil toplum örgütlerinin ve güçlü sivil demokratik örgütlenmelerin olması da çok önemli yer tutar. Meslek üyelerinin mesleki dernekler ve sivil toplum kuruluşlarına üye olmaları mesleki kimliklerini güçlendirecektir.
• İlgili meslek alanının bir temel yasasının olması da meslek kimliğini oluşturmada çok ciddi bir dayanak oluşturur. Mesleki yasa demek bir mesleğin “kimlik kartı” demektir. Yasasız meslekler bir anlamda “kimliksizdir.” Toplumsal düzeyde kimliksizlik bireysel düzeyde meslek kimliği oluşturma sürecini zayıflatır.

O Halde, Kütüphaneci Kimdir?

Buna yanıt vermek için, bir kütüphanecinin kimlik özellikleri/nitelikleri kısaca sıralanabilir. Buna göre, mesleki kimliği güçlü bir kütüphaneci; bilimsel/mesleki eğitim sürecinden geçmiş, mesleki kimliğin öneminin farkında, bilgi bilinci olan, toplumsal tarih ve meslek tarihi bilgisi edinmiş,  alanı ile ilgili bilimsel ve mesleki bilgi ve becerisi yeterli ve güncel, mesleki etik değerlere sahip, mesleğinin insani özünü kavramış, mesleki sorumluluklarının farkında, entelektüel ve kültür insanı yanı güçlü, işini insana sevgi ve saygı duyguları ile gerçekleştiren, mesleki kimliğini diğer kimliklerinin egemenliğinden koruyan ve mesleki sivil toplum kuruluşlarının üyesi kişidir.

Kütüphaneci kimliği oluşturmak kolay değildir. Ama o kimlik dünyanın en değerli ve insani kimliklerinden birisidir.

Ve Türkiye’de kütüphaneciler, mesleklerinin taşıdığı değil, mesleklerini taşıyan insanlar olmak durumundadırlar.

* 10 Haziran 2020’de ANKOS Akademi webinar toplantıları çerçevesinde yapılan konuşmanın (https://bluesyemre.com/2020/06/10/mesleki-kimlik-webinar-video-kaydi-ankosakademi/?fbclid=IwAR0g9-k7EHBm30t9aFPCbIkMjk_ve0cs7HUA_9RPx7aCmcPs84Va0fQhu-8) özetlenmiş metnidir.